چکیده
شهر یاسوج با نیم قرن پیشینه¬ی تاریخی نمونه ی مهمی برای مطالعه و بررسی تحولات پرشتاب اجتماعی و حیات شهری در ایران جدید است، که رویکردهای تاریخ نگاری محلی فرصت و امکان شناخت ابعاد مختلف حیات و تغییر و تحولات این شهر را فراهم می سازد. یاسوج روستایی از توابع تل-خسرو بود، که در سال 1342 پس از قیام عشایر جنوب از طرف حکومت پهلوی به مرکز فرمانداری کل کهگیلویه وبویراحمد تعیین گردید و ادارات دولتی در آن مستقر شدند. مدیران این ادارات همه غیربومی بودند و ساکنان اولیه شهر نیز پیله¬ورانی، که از شهرهای دیگر به یاسوج مهاجرت کرده¬بودند. ورود و مهاجرت این گروه ها به یاسوج و تعاملات آنان با جامعه عشایری و روستایی پیرامون، فرآیند پرتغییر و تحولی را در این منطقه آغاز کرد.
این مقاله، به روش توصیفی- تحلیلی و بر پایه مطالعات کتابخانهای و اسنادی و مصاحبه های شفاهی، به بررسی نقش مهاجران غیربومی در تحولات یاسوج می پردازد. در این مقاله پس از مقدمه به فرآیند و عوامل شکل گیری شهر یاسوج، گروه¬های شغلی و ترکیب آنان و نهادهای شهری و نقش آنان در توسعه شهر پرداخته شده است.
کلید واژگان: یاسوج، مهاجرین غیر بومی، فرمانداری کل، حکومت پهلوی، بویر احمد.
مقدمه
شهر و شهرنشینی به عنوان یکی از کانون¬های مهم حیات اجتماعی انسان پیشینه¬ای طولانی در ایران دارد.بررسی و تبیین عوامل شکل¬گیری و شناسایی تحولات تاریخی هر شهر می¬تواند در برنامه¬ریزی توسعه¬ای شهر و مدیریت تحولات آینده¬ی آن موثر باشد. شهر یاسوج با پیشینه¬ی شهری پنج دهه با اهداف و کارکردهای اداری و سیاسی در منطقه بویراحمد شکل گرفت و به عنوان مرکز فرمانداری کل کهگیلویه¬وبویراحمد با استقرار ادارات و سازمان¬های دولتی و حضور مدیران و کارمندان غیربومی و پیله¬وران مهاجر از شهرهای دیگر ایران فرآیند پر شتابی را آغاز کرد.
شهر یاسوج به عنوان مرکز استان کهگیلویه¬و¬بویر¬احمد در دوران کوتاه حیات تاریخی خود با تحولات مهم شهری و منطقه¬ای همراه بوده که بی¬تردید با مطالعه و بررسی تحولات تاریخی این شهر می-توان به ارزیابی و تحلیل دقیقی از تجربه¬ی تاریخی و عملکرد سیاست¬گذاری و برنامه¬ریزی¬های ملی، منطقه¬ای و محلی در این شهر و حوزه¬ی نفوذ آن دست یافت. براین مبنا پرداختن به روند شکل گیری یاسوج و نقش مهاجرین غیر بومی در تحولات تاریخی این شهر مهمترین مسأله پژوهش حاضر می¬باشد. یاسوج از سال 1342 پس از قیام عشایر جنوب به عنوان مرکز فرمانداری کل کهگیلویه و بویراحمد انتخاب گردید. اولین ساکنان شهریاسوج مهاجران اردکانی بودند که حتی قبل از سال 1342 بصورت فصلی در مرکز شهر یاسوج زندگی می کردند. پس از آن، گروه¬های دیگر از شهرهای بهبهان، کازرون، شیراز و دیگر شهرها به یاسوج مهاجرت کردند. این مهاجران که عمدتاً با انگیزه شغلی، کسب و داد و ستد به یاسوج آمده بودند، براساس جایگاه شغلی به چند گروه کارمندان ، بازاریان، کارگران و صاحبان حِرَف تقسیم می شد. اهمیت این مقاله، تحقیقی نو و جدید است و برخی نیازها و خلأهای پژوهشی را در این باب پاسخ می¬دهد.
بنابراین، پژوهش حاضر درصدد پاسخ یابی به دو پرسش اساسی است؛ روند شکل گیری و گسترش شهر یاسوج چگونه بود؟ و مهاجرین غیر بومی چه نقشی در تحولات شهر یاسوج ایجاد کردند؟ در پاسخ به این پرسش ها فرضیاتی قابل طرح است که عبارتند از : 1- پس ازقیام عشایر بویراحمد شهر یاسوج بنا به برخی ضرورت های سیاسی و اقتصادی شکل گرفت.
2- نخستین ساکنان شهریاسوج غیر بومیان بودند که در تحولات شهر یاسوج، نقش موثری داشتند.
پیشینه پژوهش
تاکنون تحقیقی در باب نقش مهاجران غیر بومی در تحولات شهر یاسوج به صورت مستقل منتشر نشده است. البته در برخی مطالعات درباره بویر احمد و عشایر این منطقه در کنار مباحث اصلی به روند شکل گیری شهر یاسوج پرداخته شده است. علی اکبر قدیمی در سال 1347 تحقیقی با عنوان مونوگرافی بویراحمد علیا (یاسوج) منتشر کردکه در این پژوهش به یاسوج و تحولات آن تا زمان نشر پرداخته شده است. در برخی مطالعات دیگر، صرفا به مناسبت قیام عشایر جنوب(بویراحمد) و پیامدهای آن به تاسیس شهر یاسوج و تصمیم حکومت به مرکزیت آن اشاره شده است. از جمله کتاب «قیام عشایر جنوب» ( 1388: 525 ) و «تاریخ سیاسی کهگیلویه»(1377: 490 به بعد). علاوه بر این، کشواد سیاهپور در مقاله¬ای با عنوان «یاسوج» که در دایره المعارف انقلاب اسلامی منتشر گردیده به صورت مختصر به وجوه تسمیه یاسوج و شکل گیری آن پرداخته است(دایرة المعارف انقلاب اسلامی، 1394: 3/ 471 - 470).به هر روی به نظر می رسد بررسی چگونگی شکل گیری و تحولات یاسوج به ویژه از منظر و نگاه این مقاله که نقش مهاجرین غیر بومی در تحولات یاسوج را بررسی می کند موضوعی مهم و در خور توجه و پژوهش تازه است.
ادامه مقاله به پیوست ارائه می گردد.